Wat is Transactionele Analyse? Rollenpatronen in communicatie

Het algemene idee van transactionele analyse is dat we doorheen onze jeugd en levenservaringen onbewust normen en waarden creëren die beïnvloeden hoe we denken, voelen en doen. Zo hebben mensen de nood om geaccepteerd te worden, waardoor we uit zelfbescherming of de drang om bij een groep te horen ons gedrag conformeren.

Het transactionele analyse model gaat ervan uit dat iemands gedrag of emotionele staat het gevolg is van een innerlijke dialoog. Deze dialoog ontstaat tussen onze verschillende, vaak onbewuste overtuigingen of egotoestanden. Transactionele analyse helpt ons begrijpen waar deze ideeën vandaan komen, hoe ze aangeleerd worden en hoe ze in ons voor- of nadeel kunnen werken.

• Wat is transactionele analyse? – Uitleg
• Het transactionele model & onderdelen
• OVK model - Egotoestanden
• Transactionele analyse - Drivers, stoppers, script
• Strooks en rackets
• Transactionele analyse voorbeelden – Drama- en winnaarsdriehoek

Wat is transactionele analyse? – Uitleg

Transactionele analyse is een psychoanalytische methode voor het ontcijferen van interacties (transacties) om meer inzicht en begrip te krijgen in bepaald gedrag. Dit kan zowel over verbale als non-verbale communicatie gaan.

Het transactionele model bekijkt dus hoe we boodschappen interpreteren op basis van onze ‘ijsberg’ of de manier waarop we denken, voelen en doen. Dit komt vaak voort uit onze opvoeding of andere levenservaringen.

Transactionele analyse is gericht op mensen meer autonomie en controle te geven over hoe ze hun leven leiden. Het proces draagt bij aan bewustzijnsverruiming wat leidt tot meer integriteit, zingeving en verantwoordelijkheid.

Ontdek meer praktische coaching tools voor jezelf of jouw team!

Het transactionele model & onderdelen

Het transactionele analyse model heeft over het algemeen drie uitgangspunten:

1. Iedereen is van waarde – Ik ben oké, jij bent oké!
2. Mensen hebben het vermogen om voor zichzelf te denken.
3. Gedrag word grotendeels bepaald door (onbewuste) beslissingen. Deze beslissingen kunnen herzien worden om zo een ander, beter resultaat te bekomen.

OVK model – Egotoestanden

Het OVK model onderzoekt de verschillende aspecten van onze persoonlijkheid. Het analyseert hoe levenservaringen tot bepaalde overtuigingen leiden en hoe deze onze persoonlijkheid vormen. We noemden deze aspecten in transactionele analyse soms ook egotoestanden.

Deze egotoestanden beïnvloeden hoe we denken, voelen en doen:

1. Ouder – Hier handelen we op basis van aangeleerde normen en waarden. We hebben het gedrag en de manier van denken hier overgenomen van ouderfiguren.
2. Volwassen – We reageren op basis van wat zich ‘hier en nu’ afspeelt. Door rationeel te redeneren maken we realistische beslissingen, hoewel je soms in de analyse-fase kan blijven hangen.
3. Kind – We handelen op basis van onze kinderlijke ervaring en opvoeding. Je hebt verwachtingen of behoeften die moeten worden ingevuld, waardoor je automatisch in een bepaald gedragspatroon hervalt. Ook dit is aangeleerd.

Egotoestanden zijn een automatisch patroon van gevoelens, gedachten en gedrag die doorheen jouw leven zijn ontstaan. Het is een aspect van jezelf dat verandert naargelang de context waarin je jezelf bevindt.

Wanneer we onbewust beslissingen maken neemt het brein altijd de weg van de minste weerstand. Met andere woorden, we hervallen terug in oude gewoontes. We noemen dit soms ook automatische patronen.

Je kan het bijvoorbeeld vergelijken met een oud spoor inrijden op een aardeweg. Hoe meer je hetzelfde spoor inrijdt, hoe dieper het wordt, en hoe moeilijker om eruit te blijven. Het is pas door een nieuw spoor in te rijden, en hier telkens bewust op door te gaan dat je nieuwe en betere gewoontes aanleert.

Transactionele analyse - Drivers, stoppers, script

Drivers

Drivers zijn normen, waarden en gedrag dat we zien als goedgekeurd. De interpretatie hiervan is bij iedereen anders, en afkomstig uit opvoeding en ervaringen. Het is een vorm van voorwaardelijk gedrag.

Dit komt voort uit boodschappen van ouderfiguren zoals: “Doe meer je best.” We krijgen pas goedkeuring wanneer we een bepaald iets doen. Bijvoorbeeld “Ik ben oké als ik mijn best doe.”

Hoewel drivers vaak positief kunnen werken kan dit ook bedrukkend werken. Perfectionisme komt bijvoorbeeld vaak voort uit hoge verwachtingen die we onszelf opleggen, op zoek naar goedkeuring van anderen.

Stoppers

Stoppers zijn het tegenovergestelde van drivers. We zien dit dus als afgekeurd gedrag. Ook dit komt voor uit (non-verbale) boodschappen. Wanneer je bijvoorbeeld uit een gezin komt waar nooit over emoties werd gepraat interpreteer je dit zelf als “toon geen emoties”.

Script

Een script is het denken, voelen en doen dat we onszelf aanleren om goedkeuring te krijgen. Dit gebeurt vaak uit een vorm van zelfbescherming, of om bepaalde sociale behoeftes in te vullen. Afhankelijk van de situatie nemen we bepaalde rollen aan die binnen de context passen.

Hoewel het transactionele analyse model grotendeels berust op ervaringen tijdens onze opvoeding, vinden we deze patronen ook terug in andere relaties. Vanuit communicatie ontstaat een verwachtingspatroon waar we ons naar conformeren. De ouderfiguur kan bijvoorbeeld ook de directie in een organisatie of school zijn. Deze patronen kunnen zowel bekrachtigend als limiterend werken.

TA Strooks en rackets

Strooks

Strooks zijn een soort transactie waarin we op zoek gaan naar aandacht en erkenning. Dit kan zowel positief als negatief zijn. In sommige gevallen is negatieve erkenning nog steeds beter dan geen erkenning.

Anderzijds maken we ook een onderscheid tussen voorwaardelijke en onvoorwaardelijke strooks. Voorwaardelijk strooks gebeuren op basis van gedrag of prestaties. Je hebt iets gedaan waardoor je positieve of negatieve erkenning krijgt. Onvoorwaardelijke strooks draaien rond hoe je bent als mens.

In onze cultuur hebben we geleerd om strooks te filteren. Dat zorgt ervoor dat we vaak onbewust strooks negeren of teniet doen. Zowel bij het geven als nemen:

1. Geef geen strooks – Wat hij deed hoorde bij zijn job, ik hoef er niets over te zeggen.
2. Accepteer geen strooks – Het was normaal wat ik deed, iedereen zou hetzelfde gedaan hebben.
3. Vraag geen strooks – Vis niet om complimentjes.
4. Geef jezelf geen strooks – Geef jezelf geen schouderklopjes, blijf nederig.
5. Weiger geen strooks – Wanneer jouw meerdere zegt dat je iets verkeerd doet, ga je ervan uit dat hij gelijk heeft.

Rackets

Rackets zijn een onderdeel van het script in transactionele analyse. Het zijn patronen van denken, voelen en doen die niet stroken met de omstandigheden. Om jezelf te beschermen of rechtvaardigen neem je automatisch de rol van “aanklager” of “slachtoffer” aan.

Je verhult hierdoor voor een stuk jouw authentieke gevoelens die we zien als ‘ongepast’ of ‘niet toegelaten’. Het uiteindelijke probleem wordt hierdoor echter niet opgelost.

Ontwikkel jouw coaching kennis & skills! Ontdek gevorderde trainingsdagen in de Shift & Grow community!

Transactionele analyse voorbeelden – Drama- en winnaarsdriehoek

Een bekend model binnen transactionele analyse is de dramadriehoek. Hierin komen elementen zoals drivers, scripts, strooks en racket naar boven.

De rollen in de dramadriehoek roepen elkaar op. Met andere woorden, het gedrag van de één lokt het gedrag van de ander uit. Zo zal een aanklager het gedrag van het slachtoffer oproepen, die op zijn beurt de redder oproept. Het doel van deze transacties is niet om het probleem op te lossen maar om zichzelf te beschermen, of een stuk erkenning te krijgen.

Wanneer we echter een open dialoog creëren spreken we niet van transactie maar transformatie. Beide partijen bouwen op elkaar verder door open te communiceren. Dit vraagt een stuk openheid en kwetsbaarheid. Beide partijen moeten elkaar vertrouwen en feedback ten harte nemen. Zo kan men samen naar een constructieve oplossing zoeken waar iedereen beter uitkomt.

Ontdek meer zoals voor de ontwikkeling van jezelf & jouw organisatie bij onze opleidingen!